Dünyayi Degistiren Sirket

Modern anonim sirketlerin anasi bir devin, 1600de kurulan Ingiliz Dogu Hindistan Kumpanyasinin muhtesem tarihi. 250 yildan fazla süren varligi döneminde elde ettigi büyüklük günümüz bilisim ve petrol sirketlerinden onlarca kat fazlaydi. Bu servet, Hindistanin icinin bosaltilip bir imparatorluk baskentine dönüsecek Londraya tasinmasi ve insanlik tarihinin en büyük ticari sir ve kültür hirsizligina cüret edilip Cinin cayinin calinmasiyla elde edilmisti. Acliktan, sefaletten, sömürüden ölen milyonlarca Hintli ile afyona alistirdigi bir o kadar Cinli ise sadece teferruatti. Kumpanya kendi cikarlariyla devletin cikarlarinin ayni oldugu konusunda devleti daima ikna etti. Rakipleri icin yeterince caydirici olan 154.500 kisilik askeri gücü, sömürge savaslarinda Britanya Imparatorlugunun hizmetindeydi. Bir devletten farki sadece bir anonim sirket olmasiydi. Is yolsuzluga gelince Enron, piyasa gücüne bakildiginda Wal-Mart, bugün, Kumpanyanin eline su dökemez. Ingiliz ve Fransiz devrimlerini yasadi, Bengal Devrimini yaratti. Ayaklanmalar gördü, katliamlar yapti. Imtiyaz berati karsiliginda nice krallara rüsvet verdi, Cromwelle diz cöktürdü. Adam Smith, James Mill, John Stuart Mill, David Hume, Edmund Burke, Johnattan Swift, Thomas Malthus ya kapisindan girdi ya da gölgesinden yararlandi. Kimileri dogusunu gördü kimileri cöküsünü. Karl Marx ise tabutunun civilerini cakacakti. Modern cokuluslu sirketlerin öncüsü olan bir canavarin entrikalarla dolu, ibretlik öyküsü Centilmence soygunlardan borsa balonlarina, belge sahteciliginden sirket yöneticileri arasindaki düellolara kadar bir sirketin sasirtici tarihi; bugünün küresel sirketlerinin sorumlulugu hakkinda carpici dersler. Bu tarihi ögrendigimizde bugünün sirketlerinin yapabileceklerinden kuskumuz kalmayacak.